BÀI 22. TÁC DỤNG TỪ CỦA DÒNG ĐIỆN – TỪ TRƯỜNG
I. LÍ THUYẾT TRỌNG TÂM
1. Lực từ
- Dòng điện chạy qua dây dẫn thẳng hay dây dẫn có hình dạng bất kì đều gây ra tác dụng lực (gọi là lực từ) lên kim nam châm đặt gần nó. Ta nói rằng dòng điện có tác dụng từ.
2. Từ trường
- Không gian xung quanh nam châm, xung quanh dòng điện có khả năng tác dụng lực từ lên kim nam châm đặt trong nó. Ta nói trong không gian đó có từ trường.
- Tại mỗi vị trí nhất định trong từ trường của thanh nam châm hoặc của dòng điện, kim nam châm đều chỉ một hướng xác định.
3. Cách nhận biết từ trường
- Người ta thường dùng kim nam châm (gọi là nam châm thử) để nhận biết từ trường. Nơi nào trong không gian có lực từ tác dụng lên kim nam châm thì nơi đó có từ trường.
- Từ trường thường được phát hiện ở các khu vực:
- Lân cận các đường dây cao thế.
- Các dây tiếp đất của hệ thống thu lôi.
- Các dây tiếp đất của thiết bị điện.
- Khu vực xung quanh thiết bị điện đang vận hành: màn hình máy vi tính, đồng hồ điện, máy sấy tóc, điện thoại di động...
II. PHƯƠNG PHÁP GIẢI BÀI TẬP
Nhận biết sự xuất hiện của từ trường
- Từ trường là vùng không gian xung quanh nam châm, xung quanh dòng điện có khả năng tác dụng lực từ lên kim nam châm đặt trong nó.
- Để nhận biết sự có mặt của từ trường, ta dùng kim nam châm thử. Một nam châm thử khi đặt trong từ trường luôn chỉ một hướng xác định.
III. GIẢI BÀI TẬP SÁCH GIÁO KHOA
Câu C1 (trang 61 SGK Vật Lí 9):
Đóng công tắc K trong thí nghiệm ở hình 22.1 SGK. Quan sát và cho biết có hiện tượng gì xảy ra với kim nam châm. Lúc đã nằm cân bằng, kim nam châm còn song song với dây dẫn nữa không?
Trả lời:
Đóng công tắc K trong thí nghiệm kim nam châm sẽ bị lệch ra khỏi hướng Nam – Bắc. Lúc đã nằm cân bằng, kim nam châm không song song với dây dẫn nữa
Câu C2 (trang 61 SGK Vật Lí 9):
Một kim nam châm (gọi là nam châm thử) được đặt tự do trên trục thẳng đứng, đang chỉ hướng Nam – Bắc. Đưa nó đến các vị trí khác nhau xung quanh dây dẫn có dòng điện hoặc xung quanh thanh nam châm.
Có hiện tượng gì xảy ra với kim nam châm?
Trả lời:
Đưa kim nam châm đến các vị trí khác nhau xung quanh dây dẫn có dòng điện hoặc xung quanh thanh nam châm thì nó sẽ bị lệch ra khỏi hướng Nam – Bắc.
Câu C3 (trang 61 SGK Vật Lí 9):
Ở mỗi vị trí, sau khi nam châm đã đứng yên, xoay cho nó lệch khỏi hướng vừa xác định, buông tay. Nhận xét hướng của kim nam châm sau khi đã trở lại vị trí cân bằng.
Trả lời:
Nhận xét : Kim nam châm luôn chỉ một hướng xác định.
Câu C4 (trang 62 SGK Vật Lí 9):
Nếu có một kim nam châm thì em làm thế nào để phát hiện ra trong dây dẫn AB có dòng điện hay không?
Trả lời:
Đặt kim nam châm lại gần dây dẫn AB. Nếu kim nam châm lệch hỏi hướng Nam – Bắc thì dây dẫn AB có dòng điện chạy qua.
Câu C5 (trang 62 SGK Vật Lí 9):
Thí nghiệm nào đã làm với nam châm chứng tỏ rằng xung quanh Trái Đất có từ trường?
Trả lời:
Thí nghiệm chứng tỏ rằng xung quanh Trái Đất có từ trường: Đặt kim nam châm ở trạng thái tự do, khi đã đứng yên, kim nam châm luôn chỉ hướng Nam – Bắc. Xoay kim nam châm một góc xoay nào đó, khi cân bằng, nam châm lại trở về theo hướng Bắc Nam địa lí.
Câu C6 (trang 62 SGK Vật Lí 9):
Tại một điểm trên bàn làm việc, người ta thử đi thử lại vẫn thấy kim nam châm nằm dọc theo một hướng xác định, không trùng với hướng Nam – Bắc. Từ đó có thể rút ra kết luận gì về không gian xung quanh kim nam châm?
Trả lời:
Xung quanh kim nam châm có từ trường khác từ trường của Trái Đất.
Trên đây là gợi ý giải bài tập Vật Lý 9 bài tác dụng từ của dòng điện từ trường do giáo viên Ican trực tiếp biên soạn theo chương trình mới nhất. Chúc các bạn học tập vui vẻ