TINH THẦN THỂ DỤC
_Nguyễn Công Hoan_
I. HƯỚNG DẪN SOẠN BÀI
Câu 1: SGK – 177
Có thể chia truyện ngắn làm ba đoạn:
- Đoạn 1 (từ đầu đến... “Nay sức, Lê Thăng”): giới thiệu lệnh của trên qua trát quan về làng.
- Đoạn 2 (tiếp đó đến... “Vâng”): những người bị bắt đi xem đá bóng trực tiếp xin ông lí (lí trưởng).
- Đoạn 3 (còn lại): cảnh lùng sục bắt người đi xem đá bóng.
Bọn thực dân bày ra cái trò phong trào thể dục thể thao, cổ vũ cho lối sống "văn minh", "vui vẻ trẻ trung". Bản chất của vấn đề không có gì sai, vì ở thời nào cũng cần đến sức khoẻ. Nhưng mục đích của phong trào "thể dục thể thao" mà thực dân Pháp tổ chức ra vào hoàn cảnh đó lại chủ yếu nhằm lôi kéo thanh niên, làm cho thế hệ này xa rời nhiệm vụ cứu nước. Tờ trát của quan tri huyện Lê Thăng sức hương lí xã Ngũ Vọng đã thể hiện đầy đủ cái "tinh thần thể dục" khác người ấy. Tờ trát yêu cầu rất rõ: "phải thân dẫn đủ một trăm người, đúng 12 giờ trưa đến xem, không được khiếm diện". Thêm nữa, có mặt ở sân vận động phải ăn mặc chỉnh tề, đi đứng nghiêm chỉnh và vỗ tay luôn luôn. Làng Ngũ Vọng phải có 5 lá cờ sẵn sàng từ 10 giờ sáng. Nếu không tuân lệnh sẽ bị cữu (khiển trách).
Lời lẽ tờ trát vừa có sự nghiêm ngặt của lệnh bởi các từ Hán Việt: thừa lệnh, tỉnh đường, chỉnh tề, nghiêm chỉnh, sẵn sàng, tuân lệnh, cữu, sức, khiếm diện, quan khách. Đồng thời cũng chen vào đó lời lẽ có tính khôi hài “Nhiều chiến tướng đá rất hay, mọi nhẽ”. Đọc tới câu này ta tưởng như khi đặt bút viết, tác giả nở nụ cười mỉa mai, kín đáo với cái "tinh thần thể dục" mà chính quyền thực dân cùng bè lũ tay sai đặt ra.
Câu 2: SGK – 177
Mâu thuẫn trào phúng:
+ Mẫu thuẫn giữa chính quyền với người dân nghèo.
+ Sự khuếch trương của quan lại thực dân phong kiến với mong muốn ở nhà lao động của người dân.
+ Sự lùng sự ráo riết của thực dân >< sự trốn tránh đến cực nhục của người dân.
Mâu thuẫn tạo ra sự hài hước, bộc lộ bản chất xảo trá, dã man của xã hội thực dân phong kiến.
Mâu thuẫn của các cảnh:
- Anh Mịch thảm thiết lạy xin được ông Lí tha cho để đi làm trừ nợ cho ông Nghị nhưng không được chấp nhận.
Đáp lại là sự dọa dẫm, vô tình của ông Lí.
- Lệnh nghiêm ngặt oái oăm từ quan trên kéo theo sự khốn khổ của dân quê. Tinh thần thể dục vui vẻ tới mức nhiều người khốn khổ vì nó.
- Bác Phô gái xin ông Lí tha cho chồng vì chồng còn đang ốm, nhưng đáp lại ông Lí “ ốm gần chết cũng phải đi… lấy cớ ốm yếu mà không đi thì người ta đá bóng cho chó xem à.”
- Bà cụ Phó Bính hối cho quan ba hào bỏ túi, khiến cho bọn như ông Lí được dịp “đục nước béo cò”.
- Thằng Cò ốm trốn trong đống rơm cũng bị lôi ra với tình cảnh thảm thương, mai mất buổi làm thì tôi với cháu nhịn đói.
Tất cả hoàn cảnh éo le, dở khóc dở cười tạo ra tiếng cười mỉa mai bọn chính quyền thực dân, phong kiến và tay sai. Nhà văn cảm thông với những người dân nghèo- nạn nhân của tinh thần thể dục lố bịch của bọn xâm lược.
Câu 3: SGK – 177
Từ mâu thuẫn giữa việc phải đi cổ vũ cho cái “tinh thần thể dục” và thái độ cự tuyệt, trốn tránh kiên quyết của người dân, truyện làm bật lên tiếng cười hài hước châm biếm hướng đến chính quyền thực dân và bè lũ phong kiến, tay sai.
Truyện góp phần làm lật tẩy âm mưu của bọn thực dân khi chúng bày ra cái gọi là "phong trào thể thao", "sức khỏe nòi giống" nhưng thực chất là đánh lạc hướng thanh niên, làm phân tán tinh thần đấu tranh và nhiệm vụ cứu nước của họ lúc đó.
II. KIẾN THỨC TRỌNG TÂM
Giá trị nội dung
Tinh thần thể dục vạch rõ bản chất bịp bợm của "phong trào thể dục" đương thời mà thực dân Pháp cổ động rầm rộ để đánh lạc hướng thanh niên. Phê phán sự giả dối, bịp bợm của phong trào thể dục thể thao thời Pháp thuộc. Trong khi đời sống nhân dân còn nghèo khổ, không thích hợp, bọn thực dân và tay sai đã tìm mọi cách để thực thi mệnh lệnh: cưỡng ép, tróc nã.. khiến người dân khổ sở trăm điều.
Giá trị nghệ thuật
Nghệ thuật xây dựng truyện độc đáo: năm cảnh tưởng như rời rạc mà lại liên kết rất chặt chẽ thể hiện rõ nét chủ đề của tác phẩm. Xây dựng tình huống độc đáo dựa trên mâu thuẫn cơ bản giữa mệnh lệnh yêu cầu gắt gao và sự sợ hãi, lẩn trốn, tìm mọi cách không tuân lệnh của dân làng.
Gợi ý Văn 11 Soạn bài Đọc thêm Tinh thần thể dục do giáo viên Ican trực tiếp biên soạn theo chương trình mới nhất. Chúc bác bạn học tập vui vẻ